Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną to obszar działalności lotniczej, który rzadko bywa głównym tematem artykułów i rozmów okołolotniczych. Dlaczego? Najczęściej słyszę, że wydaje się być trudny, skomplikowany i… mało ważny. Uważam jednak, że taka opinia krąży najczęściej o tematach, które są nam nieznane. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zmieniać taki stan rzeczy.
Materiały niebezpieczne w lotnictwie, to artykuły lub substancje, które mogą spowodować zagrożenie dla bezpieczeństwa operacji lotniczej, infrastruktury lotniskowej i ludzi.[1] Czyli co dokładnie? Bomby, granaty, nawozy (np. saletra amonowa), farby, wszystkie gazy, płyny do czyszczenia toalet, lakiery do włosów, zmywacze do paznokci, próbka z wirusem COVID-19, telefon komórkowy, powerbank oraz wiele innych. W większości przypadków o potencjalnym niebezpieczeństwie jakie może powodować dany produkt, dowiadujemy się odczytując umieszczone na opakowaniu oznaczenie Globalnie Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznaczania Chemikaliów (GHS), czyli piktogramu w kształcie rombu z charakterystyczną czerwoną obwolutą.
Zakładam, że każdy spotkał się z takimi oznaczeniami na produktach codziennego użytku, ale raczej niewielu wprowadza w związku z tym domową segregację czy szczególne zasady obsługi. Gdy w grę wchodzi podróż lotnicza lub wysyłka przedmiotów sklasyfikowanych jako niebezpieczne drogą powietrzną, sytuacja staje się bardziej zawiła. Śpieszę z wyjaśnieniami.
Historia materiałów niebezpiecznych w lotnictwie, to początek lat 50. XX wieku, gdy popyt na usługi lotnicze wymuszał powstawanie jednolitych regulacji we wszystkich obszarach działalności. Na podstawie wielu doświadczeń i wyciągniętych wniosków, powstały regulacje prawne, które podlegają nieustannym aktualizacjom.
Najważniejszym dokumentem regulującym omawiany temat jest Załącznik 18 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym pt. „Bezpieczny transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną”. Uzupełnieniem norm i zalecanych metod postępowania zawartych w Załączniku 18 są Instrukcje techniczne bezpiecznego transportu materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Dok. 9284 ICAO (International Civil Aviation Organization) wraz z Suplementem. Instrukcje techniczne to dokument obejmujący ponad tysiąc stron szczegółowych przepisów dla wszystkich stron zaangażowanych w obsługę i transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną, obowiązujących sygnatariuszy konwencji chicagowskiej. Pozostałe regulacje, wytyczne i procedury muszą bazować na tym właśnie dokumencie. Powszechnie znana, a nawet bardziej niż Instrukcje Techniczne, jest publikacja Dangerous Goods Regulations IATA (International Air Transport Association), opracowana na podstawie Dok. 9284 stanowi wytyczne, w wielu aspektach bardziej restrykcyjne, obligujące zrzeszone linie lotnicze i podmioty współpracujące do ich przestrzegania.
Materiały niebezpieczne w lotnictwie, można scharakteryzować za pomocą następującego podziału:
Materiały niebezpieczne we frachcie lotniczym oraz w poczcie,
Materiały niebezpieczne należące do operatora lotniczego i będące częściami eksploatacyjnymi statku powietrznego,
Materiały niebezpieczne przewożone przez pasażerów i członków załogi.
Wiele materiałów niebezpiecznych, to artykuły lub substancje, które stanowią produkt końcowy lub półprodukt eksportowany i importowany ze wszystkich zakątków świata. Obsługa i transport frachtu lotniczego zawierającego materiały niebezpieczne wymaga m.in. zastosowania wyznaczonych limitów, odpowiednio dostosowanych opakowań chroniących przed przypadkowym uszkodzeniem lub wyciekiem, umieszczenia właściwych etykiet i oznaczeń, czy zachowania wymogów segregacji i separacji.
Transport materiałów niebezpiecznych drogą lotniczą jest najbardziej restrykcyjny pośród alternatywnych metod przewozu, co jest efektem m.in. dużych zmian ciśnienia i temperatury, turbulencji, jak również wysokich standardów zapewnienia bezpieczeństwa pasażerów i członków załogi. Warto zaznaczyć również, że lotniczy transport towarów jest wyborem najdroższym, jednakże szybki proces obsługi i dostarczenia produktu do odbiorcy, stawia samolot na bezkonkurencyjnej pozycji w tym aspekcie.
Jest wiele artykułów i substancji sklasyfikowanych jako materiały niebezpieczne, które są niezbędne podczas podróży lotniczej oraz używane w celu standardowej eksploatacji statku powietrznego. Materiały niebezpieczne należące do operatora lotniczego w większości stanowią wyjątki, które nie podlegają regularnym przepisom, tak jak w przypadku frachtu lotniczego (np. etykiety, opakowania etc.), ponieważ byłoby to niemożliwe do zrealizowania podczas rutynowych operacji, albo bardzo uciążliwe. Wśród takich artykułów można wymienić suchy lód do schładzania dań i napojów podczas lotu, sprzedawany na pokładzie alkohol oraz urządzenia elektroniczne używane przez członków załogi lotniczej. Wyjątki stanowią również chemiczne generatory tlenu umieszczone nad głowami pasażerów w celu umożliwienia oddychania w sytuacji awaryjnej, akumulatory lotnicze oraz paliwo.
Jako ostatnie z przedstawionego przeze mnie podziału, wymieniłam materiały niebezpieczne przewożone przez pasażerów i członków załogi. Według ogólnej zasady, pasażerowie oraz członkowie załogi nie mogą wnosić na pokład i przewozić w swoim bagażu przedmiotów oficjalnie uznanych za niebezpieczne. W przepisach uwzględniono jednak listę artykułów stanowiących wyjątki od tej reguły, które pasażer może przewieźć dla własnego użytku. (Tab. 8-1 IT ICAO & Tab. 2.3.A IATA DGR). Na wspomnianej liście znalazły się baterie litowe i urządzania zasilane za ich pomocą, w tym laptopy, kamery i powerbanki. Obostrzenia dotyczą również m.in. aerozoli, alkoholu, wózków inwalidzkich, sprzętu do nurkowania, termometrów, czy amunicji.
Kwestię materiałów niebezpiecznych przewożonych przez pasażerów i członków załogi przybliżę w kolejnym wpisie w Czytelni, jednakże już teraz polecam tę stronę internetową z wyszukiwarką i podstawowymi informacjami o materiałach niebezpiecznych dozwolonych i niedozwolonych w bagażu, opracowaną przez Urząd Lotnictwa Cywilnego.
Na koniec kilka słów o pewnym dylemacie: „Materiały” czy „towary” niebezpieczne?
We wszystkich oficjalnych, lotniczych dokumentach przetłumaczonych na język polski, w tym przede wszystkim w Załączniku 18 do Konwencji chicagowskiej, stosowany jest termin „materiały”. Ustalono go w porozumieniu z radcami prawnymi ULC na etapie powstawania Inspektoratu Materiałów Niebezpiecznych i Agentów Obsługi Naziemnej. W polskim porządku prawnym obowiązuje również Ustawa o przewozie „towarów” niebezpiecznych z dnia 19 sierpnia 2011 roku, która określa zasady prowadzenia działalności w zakresie krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego, koleją i żeglugą śródlądową towarów niebezpiecznych. Stąd dylemat i możliwe wątpliwości. Sięgając do definicji towaru i materiału, podstawową różnicą pomiędzy wskazanymi terminami jest etap zastosowania – „towar” jest produktem skończonym, zaś „materiał” może służyć jako element z którego składa się gotowy produkt. Tłumaczenie słówka goods (dangerous goods) powinno odzwierciedlać zarówno „artykuły lub substancje” jako produkt gotowy, jak również jako półprodukt, dlatego można uznać remis pomiędzy obydwoma terminami, mając nadal wątpliwości co do wyższości jednego z nich. Ja wybieram materiały.
Ostatecznie w działaniach formalnych należy używać terminu zgodnego z tym podanym w regulacjach prawnych które stosujemy, natomiast w mowie potocznej możemy pozwolić sobie na własną interpretację, a nawet wygodę.
Materiały niebezpieczne w lotnictwie obwarowane są szeregiem zasad i restrykcji, jednak odpowiednia selekcja informacji pozwoli nam na zrozumienie tematu wedle indywidualnych potrzeb. Należy pamiętać, że bezpieczny transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną, w dużej mierze zależy od poziomu naszej świadomości i chęci pogłębiania wiedzy.
Pozdrawiam
dr M. Żelazo
[1] Pełna definicja materiałów niebezpiecznych znajduje się m.in. w Załączniku 18 do konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym.